1ο Γυμνάσιο Γυθείου

Τα ήθη και έθιμα της Λαμπρής στη Μάνη, τόσο κατά τη διάρκεια της Μ. εβδομάδας όπως επίσης και την ημέρα του Πάσχα, δεν εμφανίζουν ιδιαίτερες διαφορές συγκριτικά με την υπόλοιπη Ελλάδα.

Η θρησκευτικότητα με τη νηστεία και την κατάνυξη των αγίων αυτών ημερών συνδέεται αρμονικά με τις παραδόσεις και τα έθιμα του τόπου μας. Η ιδιαίτερη πατρίδα μας, στην καλύτερή της εποχή ,την ’νοιξη, με τα χρώματα ,τα αρώματά της, τα αγριολούλουδα, τις φασκομηλιές, τους ανθισμένους ασπαλαθρούς μαγεύει ντόπιους και ξένους επισκέπτες . Σε αυτό το ανοιξιάτικο τοπίο και σκηνικό την Μ. Εβδομάδα οι νοικοκυρές προγραμματίζουν τις δουλειές τους, για να τις προλάβουν όλες . Από την Μεγάλη Πέμπτη ξεκινούν να ζυμώνουν λαμπριάτικες κουλούρες με κόκκινα αυγά στολισμένες ανάλογα με την καλαισθησία της νοικοκυράς, για την οικογένειά τους, τα βαφτιστήρια , τους συγγενείς , τους φίλους και φυσικά για τους νεκρούς τους τη Δευτέρα του Πάσχα . Τα δοξάρια ( τοξάρια, κουλούρια αγοριών) και τα σπάνια κουλουράκια του προζυμιού, ιδιαίτερα κοπιαστικά και νόστιμα.

Το Μ. Σάββατο ,όταν ο παπάς σηκώσει Ανάσταση θα σειστεί ο τόπος από αυτοσχέδια βαρελότα και κρότους, αποτρεπτικά βλαπτικών ενεργειών, κατά τη λαϊκή αντίληψη. Γνωστή, η προσφιλής συνήθεια των Μανιατών να εκφράζουν τη χαρά τους με πυροβολισμούς σε σημαντικά γεγονότα της ζωής τους. Το βράδυ της Αναστάσεως θα απολαύσουν τη μαγειρίτσα. Στο τραπέζι της Λαμπρής θα μαζευτούν όλοι σαν σε μυσταγωγία , "με παιδία και γγόνια", με φίλους ,συμπεθέρους , ακόμη και περαστικούς ,για να απολαύσουν τα ξεχωριστά, πασχαλινά τους εδέσματα ,τα οποία με πολύ μεράκι ετοίμασαν..

Οι ευχές ΧΡIΣΤΟΣ ΑΝΕΣΤΗ είναι ο καθημερινός χαιρετισμός για εύλογο χρονικό διάστημα., στη γιορτή της αγάπης ,τα αστεία και τα πειράγματα δίνουν και παίρνουν, άλλες φορές ακολουθεί γλέντι με τραγούδι και χορό συμπληρώνοντας την ψυχική ευφορία. Οι παλιοί μανιάτες απορροφημένοι από τις έγνοιες και τα βάσανα της σκληρής καθημερινής ζωής τους, πολύτεκνοι οι περισσότεροι βρίσκουν μια ευκαιρία να απολαύσουν τους καρπούς τους, να φάνε, να πιούνε , να χαρούν ,καθώς η βιοπάλη δεν επιτρέπει τέτοιου είδους διαλείμματα. Λες και αυτοί οι άνθρωποι ζουν για να αγωνίζονται.. .Σημειωτέον ότι ακόμη και το κρέας ήταν παλιά ,ένα είδος πολυτελείας για τη μανιάτικη φαμελιά, διασώζεται δε, και η παροιμιώδης περιπαιχτική φράση: "Χριστού -Λαμπρή το κρέας το βαρεθήκαμε!!!"

Το κατσικάκι με μάραθο ένα ιδιαίτερο πασχαλινό πιάτο δεσπόζει στο μανιάτικο τραπέζι..Οι μοναδικές γαλατόπιτες με ντόπιο γάλα, που αφθονεί την άνοιξη είναι το γλύκισμα των ημερών .Σήμερα, διατίθενται στους φούρνους της περιοχής ,έχουν αγαπηθεί πολύ από τους επισκέπτες και γίνονται ανάρπαστες όλον τον χρόνο.

Θα αναφερθούμε ,στη συνέχεια ,στη Δευτέρα της Λαμπρής, την οποία ονομάζουμε και μέρα του Σταυρού ή των νεκρών.

Στην περιφορά του Σταυρού. [Γιώργος Κατούνας, Στάθης Ντεστάκος, παπά-Μήτσος Πατσουράκος και ο γιος του Γιώργος (μέσα του '30)]

Κατά την ημέρα αυτή , τηρείται ένα ξεχωριστό μανιάτικο έθιμο που οι ρίζες του βρίσκονται στα βάθη των αιώνων ,στα αρχαία ελληνικά ταφικά έθιμα ,όταν τιμούσαν τους ήρωες νεκρούς τους με ευσέβεια και ξεχωριστές τιμές . Πριν αναφερθούμε αναλυτικά στο ιστορικό πλαίσιο της παραδόσεως αξίζει να σημειωθεί ότι ανάλογο έθιμο -λιτανεία με επικεφαλής την πρώτη σημαία των αποίκων του 1675 από το Οίτυλο, την εικόνα της Παναγίας, παρατηρείται στο μακρινό Καργκέζε της Κορσικής από απογόνους μανιατών Οιτυλιωτών με συνοδεία οπλοφόρων που πυροβολούν ακατάπαυστα στους δρόμους του Καργκέζε. Το γεγονός προκαλεί το ενδιαφέρον επισκεπτών από όλη την Κορσική και τη Γαλλία.

Ο αείμνηστος καθηγητής Πανεπιστημίου Κουκουλομμάτης Δημήτριος σε άρθρο του , το 1961 αναφέρεται στη Δευτέρα του Πάσχα στην Πάνιτσα ,στο περιοδικό Λαογραφία .Γράφει ο καθηγητής: " …στην Πάνιτσα συμβαίνουν τα εξής παράδοξα, που δε συμβαίνουν σε κανένα άλλο μέρος της Ελλάδος: Μετά τη θεία λειτουργία ,την οποία παρακολουθούν και οι πενθούντες, διότι είναι μέρα αφιερωμένη στους νεκρούς ,όλο το εκκλησίασμα θα ακολουθήσει τον ιερέα ,το σταυρό ,θα γίνει περιφορά του σταυρού σε όλο το χωριό ,στάση σε κάθε σπίτι ,όπου θα γίνουν δεήσεις-παραστάσημα. Όλοι μαζί θα καταλήξουν στο κοιμητήριο, αλλά ο καθένας θα βρεθεί στο μνήμα των συγγενών του, πάνω στο οποίο έχει εναποθέσει κουλούρες και αυγά"…

Ένα έθιμο άγνωστο στην άλλη Λακωνία είναι η περιφορά του Σταυρού στα χωριά της Ανατολικής Μάνης ,κατά τη Δευτέρα του Πάσχα. Μετά τη Θεία Λει-τουργία οι παπάδες των χωριών ντυμένοι τα άμφιά τους και ακολουθούμενοι από το εκκλησίασμα περιφέρουν το Σταυρό τον οποίο κρατά ο τελευταίος λυπημένος του χωριού ή ένα άπορο παιδί( σύμφωνα με την προφορική μαρτυρία του Γ. Πατσουράκου ) ψάλλοντες το "δόξα τη αγία Αναστάσει Σου Χριστέ" και άλλα αναστάσιμα τροπάρια. Η θρησκευτική πομπή περνάει τους συνοικισμούς των χωριών και καταλήγει στο κοιμητήριο.

Εκεί πάνω στους τάφους, περιποιημένους ( λόγω της ημέρας) οι συγγενείς των νεκρών έχουν εναποθέσει αυγά για τους νεκρούς, προσφέρουν δε και κουλούρες ειδικά φτιαγμένες για την τελετή. Οι επίτροποι της Εκκλησίας περισυλλέγουν από τους τάφους τα αυγά και τις κουλούρες. Μέρος από τα προσφερόμενα παίρνει ο παπάς, αλλά το μεγαλύτερο μέρος θα δοθεί με σχετική δημοπρασία. Οι ντελάληδες ή κήρυκες ή δημοπράτες μορφές γνωστές και μοναδικές σε κάθε τόπο και χωριό, αναλαμβάνουν τη δημοπρασία. Δημιουργούν ευχάριστο κλίμα και μηχανεύονται με μαεστρία τη διαφήμιση των προσφορών, κολακεύοντας άλλες φορές τους υποψήφιους αγοραστές, για να καταλήξουν σ' αυτούς που θα προσφέρουν τα μεγαλύτερα ποσά. Τα χρήματα αυτά είναι έσοδα της εκκλησίας και διατίθενται για την συντήρησή της και γενικά για την κάλυψη των αναγκών της.

Ενδιαφέρουσα είναι η αρχή του θρησκευτικού εθίμου, που συνδέεται με σημαντικό ιστορικό γεγονός. Αρχές της άνοιξης του 1780 ο πασάς του Μοριά συνεννοημένος με τον στόλαρχο Γαζή Χασάν κάλεσε τον Έξαρχο Γρηγοράκη να μιλήσουν για θέματα της Μάνης. Ο Έξαρχος πήγε και έτυχε καλής υποδοχής. Έπειτα όμως από δύο ημέρες βρέθηκε κρεμασμένος μαζί με τους ανθρώπους που τον συνόδευαν. Η θανάτωση του Έξαρχου έγινε 40 ημέρες προ του Πάσχα και είχε σκοπό να εξουδετερώσει πιθανή βοήθεια των Γρηγοράκηδων προς τον Παναγιώταρο Βενετσανάκη τον οποίο είχε σχέδιο να χτυπήσει ο καπετάν πασάς. Το σχέδιο αυτό άλλωστε και το εξετέλεσε και εξόντωσε τον Παναγιώταρο και τους Κολοκοτρωναίους που ζούσαν κοντά του.

Τη Δευτέρα του Πάσχα οι προσηλιακοί Μανιάτες φίλοι των Γρηγοράκηδων πήγανε στο σπίτι του Έξαρχου, για να πάρουν μέρος στο κλάμα (στο θρήνο) που γίνεται στις σαράντα μέρες μετά το θάνατο.

Κατά τη διάρκεια του Θρήνου η μητέρα του Έξαρχου στρεφόμενη στους εξαγριωμένους από τα μοιρολόγια Μανιάτες τους είπε: "Ο Έξαρχος δε θέει κλάματα άλλα θέλει" και έδειξε το παρακείμενο κάστρο του Πασαβά. Αυτοί αντιλήφθησαν τι τους ζητούσε. Βάλανε μπροστά τους παρευρισκόμενους παπάδες με τα άμφιά τους μαζί το Σταυρό και τα εξαπτέρυγα και ψάλλοντες "δόξα τη αγία Αναστάσει Σου" πλησίασαν το Κάστρο. Οι Τούρκοι νόμισαν ότι πρόκειται για θρησκευτική γιορτή και δεν πήρανε μέτρα έτσι πλησιάσανε το κάστρο οι Μανιάτες, κατάφεραν να το πατήσουν και μ' αυτά που ακολουθήσανε πήρανε το αίμα του Έξαρχου πίσω. Ο Έξαρχος δικιώθηκε και από τότε τα σύνορα της Μάνης μεταφερθήκανε από τον Πασαβά στα Τρίνησα.

Σε ανάμνηση του γεγονότος αυτού καθιερώθηκε στα χωριά της Ανατολικής Μάνης η περιφορά του Σταυρού κατά τη Δευτέρα του Πάσχα, έθιμο που επιβιώνει και στις μέρες μας.

Σαν Σήμερα