1ο Γυμνάσιο Γυθείου

Η γέννηση του Χριστού κανονίστηκε το 354 μ.Χ. να εορτάζεται στις 25 Δεκεμβρίου, την ίδια μέρα που γιορταζόταν η γέννησις του παλαιού Θεού Μίθρα, του «αήττητου Θεού Ήλιου» που ήταν θεός όλων των ηλιακών θεοτήτων της ειδωλολατρίας. Με την αλλαγή και την στροφή των ανθρώπων προς άλλους θεούς, ο «Αήττητος Θεός Ήλιος», έπεσε και τη θέση του, την πήρε ο «Ήλιος της Δικαιοσύνης» ο Χριστός.

Εξετάζοντας κανείς τα εορταστικά έθιμα των διαφόρων λαών, σκόπιμο είναι να εξετάσει και τον τρόπο που τρέφονται κατά τις μέρες αυτές. Στη Μάνη ακούγεται συχνά το τετράστιχο:

«Του Χριστού χριστόψωμα,

τα Φώτα τηγανίδες

και τη Λαμπρή τυρόπιτες

τ' ’γιου Πετριού κουλούρες».

Ειδικά, στο Μανιάτικο χώρο, η αναφορά μας είναι απαραίτητο να προσαρμοστεί στους όρους της ζωής των Μανιατών, στην κουζίνα της ανάγκης, της απλότητας και της σαφήνειας των γεύσεων η οποία βρίσκεται σε απόλυτη αρμονία με το περιβάλλον και εκεί, να τοποθετήσει τις συνήθειες και τα έθιμά τους. Ο πυρήνας της μανιάτικης κουζίνας είναι η λαϊκή δημιουργία της φτώχειας και της στέρησης. Στις συνήθειες , των γιορτινών αυτών ημερών, συνηθίζονται οι τηγανίδες και τα χριστόψωμα, τροφές προσαρμοσμένες στο λιτό και σκληρό βίο των Μανιατών, εφόσον την εποχή αυτή καταγίνονται με το ελαιομάζωμα και παράγουν το λάδι τους ,προϊόν απαράμιλλης θρεπτικής αξίας, όπου παλιότερα συντηρούσαν εκεί και τα λιγοστά προϊόντα τους . Στην Μάνη, δεν υπάρχει η πολυτέλεια εθίμων με αντίστοιχες εορταστικές εκδηλώσεις και η παρασκευή εδεσμάτων που παρατηρείται αλλού ,αφού προέχει ο αγώνας για την επιβίωση...

Οι τηγανίδες, φτιάχνονταν τις ημέρες των Χριστουγέννων και των Φώτων. «Πρόκειται για ζύμη, που την πλάθουν σαν χοντρό μακαρόνι πάχους περίπου του μικρού δακτύλου και μήκους μισού μέτρου, τις τυλίγουν με κέντρο τη μια άκρη και κατόπιν τις τηγανίζουν» Η πρώτη έχει το σχήμα σταυρού. Η νοικοκυρά ρίχνοντάς την μέσα στο αναβραστό το λάδι, που τσιτσιρίζει στο βαθουλό τηγάνι πάνω στη σιδεροστιά, σταυροκοπιέται και εύχεται: «να σταυρωθούν τα κακά και του χρόνου». Οι άλλες τηγανίδες έχουν ποικίλα σχήματα.

Σήμερα διατίθενται στους φούρνους της περιοχής ,έχουν αγαπηθεί πολύ από τους επισκέπτες και γίνονται ανάρπαστες όλον τον χρόνο.

Κάθε οικογένεια, στον ξυλόφουρνο του σπιτιού «ρίχνει» τα χριστόψωμα, για να τα κόψει στο τραπέζι των Χριστουγέννων ο οικοδεσπότης σταυρώνοντάς τα, και ευχόμενος «Χρόνια πολλά και του χρόνου». Τα χριστόψωμα κατασκευάζονται όπως το ψωμί, μόνο που στολίζονται με σταυρούς και ποικίλα στολίδια ανάλογα με την καλαισθησία της νοικοκυράς.

Στη συνέχεια θα κάνουμε μία μικρή αναφορά σε δοξασίες για δαιμονικά και άλλα υπερφυσικά όντα, που η τοπική λαϊκή παράδοση θέλει να βγαίνουν το δωδεκαήμερο από του Χριστού ως τα Φώτα. Πρόκειται για τους καλλικαντζάρους. Πολλοί λαογράφοι, υποστηρίζουν πως είναι οι Καλλικάντζαροι απόγονοι του τραγοπόδη θεού Πάνα ή των Σατύρων, που πηδήσανε από την μυθολογία στη χριστιανική ζωή. Ο πατέρας της Ελληνικής Λαογραφίας Νικ. Γ. Πολίτης στις «Παραδόσεις» του αναφέρεται σε Λυκοκατζαραίους, Σκαλικαντζέρια, Καρκαντζέλια, Κωλοβελώνηδες, Πλανηταρούδια, Κάηδες, Παγανά. Στην περιοχή της Αντρούβιτσας (Δ. Μάνη) ονομάζουν τους Καλλικαντζάρους ,Τσιλικρωτά. Ο Πασαγιάννης στο ομώνυμο χριστουγεννιάτικο διήγημά του αναφέρεται με ένα χαριτωμένο τρόπο σε θρύλους για τα ξωτικά αυτά. Τους Καλλικαντζάρους που μπαίνουν στα σπίτια από τις καπνοδόχους, γιατί τους προσελκύει η μυρωδιά του λαδιού από τις τηγανίδες, ο λαός τους έχει πλάσει ψηλούς, μαυριδερούς, ισχνούς, άσχημους με κόκκινα άγρια μάτια και τριχωτό όλο το σώμα. Θεωρούνται «μαγαρισμένοι» και σιχαμεροί, κάνουν ζημιές όπως: σβήνουν τη φωτιά, μαγαρίζουν τα εδέσματα παρενοχλούν τους ανθρώπους κυρίως τα παιδιά και τις γριές και χοροπηδάνε στους δρόμους. Τρώνε βατράχους, χελώνες, φίδια, σκουλήκια κ.ά. Οι άνθρωποι προσπαθούν να εξολοθρεύσουν τις βλαπτικές τους ενέργειες με εξορκισμούς ή προσφορά γλυκισμάτων, τηγανίδων κ.τ.λ. Ο μεγάλος τους φόβος είναι ο αγιασμός. Στη Μάνη, ακούγονται και στην εποχή μας, κάποια λαϊκά στιχουργήματα για τους Καλλικαντζάρους:

Αρορίτες είμαστε,

αραρά γυρεύουμε

τηγανίδες θέλομε

τα παιδιά τα παίρνουμε

ή το (γ)κούρο ή τη (γ)κότα

ή θα σπάσουμε τη (μ)πόρτα.

Φοβούνται τον αγιασμό ,γιατί όποιος βραχεί με αγιασμένο νερό αφανίζεται. Όταν βλέπουν τον παπά που αγιάζει τρέχουν φωνάζοντας:

Φεύγετε να φεύγουμε

τι έφτασε ο σκυλόπαπας

με την αγιαστούρα του.

Όταν πλησίαζαν τα Χριστούγεννα, κάθε μανιάτικη οικογένεια θα έσφαζε το χοιρινό της.(χοιροσφάγια) . Το είχε περιποιηθεί με ιδιαίτερη φροντίδα εκτρέφοντάς το , με υλικά της μανιάτικης γης, όπως: λούπινα ,φραγκόσυκα, σύκα και βελανίδια. Η διαδικασία σφαγής θύμιζε ιεροτελεστία. Ο πατέρας έσφαζε το γουρούνι ,η μητέρα θα αναλάμβανε να φτιάξει τα σύγκλινα ,θα τα κάπνιζε με φασκόμηλο το οποίο αφθονεί στην περιοχή και τους προσδίδει μοναδική γεύση, και τα λουκάνικα με φλούδες πορτοκαλιού. Ποτέ δεν ξεχνούσαν τους συγχωριανούς ,συγγενείς και φίλους ,στους οποίους έστελναν να δοκιμάσουν τους εκλεκτούς αυτούς μεζέδες . Ανήμερα τα Χριστούγεννα η νοικοκυρά θα μαγείρευε χοιρινό κρέας με σέλινο ή αγριοσέλινο. Σημειωτέον ότι το κρέας ήταν ένα είδος πολυτελείας για τη μανιάτικη φαμελιά, διασώζεται δε, και η παροιμιώδης περιπαιχτική φράση: «Χριστού -Λαμπρή το κρέας το βαρεθήκαμε!!!»

Τα περίφημα σύγκλινα και λουκάνικα της Μάνης διατίθενται πλέον στα κρεοπωλεία της περιοχής και αποτελούν ένα από τα προσφιλή , παραδοσιακά εδέσματα μεγάλης ζήτησης, πανελληνίως.

Αξίζει επίσης, να αναφέρουμε δυο παροιμιώδεις φράσεις που σχετίζονται με τα Χριστούγεννα, φράσεις που ακούγονται στη Μάνη και μνημονεύονται στις εργασίες του αείμνηστου γνωστού συγγραφέα Αν. Κουτσιλιέρη.

Η φράση: «Να γεμίσει η μυλόστασή σου τη Λαμπρή τυρόπιτες και τα Χριστούγεννα τηγανίδες» σημαίνει κατάρα. Συνηθίζεται στους πενθούντες να προσφέρουν οι συγγενείς ή οι φίλοι, τα Χριστούγεννα τηγανίδες ή γλυκίσματα, για να μην τους λείψουν αυτές τις γιορτινές μέρες. Οι τηγανίδες θεωρούνται εορταστικό φαγητό, είναι συνδεδεμένες με σχετικές προλήψεις. Σημειωτέον ότι, όταν κάποια οικογένεια πενθεί, δεν επιτρέπεται να παρασκευάζει εδέσματα εορτών. ’ρα το να γεμίσει η μυλόστασή σου (= τετράγωνη επιφάνεια που τοποθετούν το χερόμυλο) με τηγανίδες τα Χριστούγεννα σημαίνει να σου έχει τύχει κάποιος θάνατος προσφιλούς - συγγενικού σου προσώπου, ομοίως για το Πάσχα «να σου φέρουν τυρόπιτες».

Η παροιμιώδης έκφραση: «Εγώ είμαι Χριστού και συ Λαμπρή» ερμηνεύεται ως εξής: τα Χριστούγεννα είναι η μεγαλύτερη ακίνητη εορτή, επομένως «είμαι Χριστού» σημαίνει είμαι άνθρωπος συνεπής, έμπιστος «έχω λόγο» και όχι ευμετάβλητος και διπλωμάτης όπως η σπουδαία μεν, αλλά κινητή εορτή του Πάσχα.

Το νεοεκδοθέν βιβλίο «Η παραδοσιακή διατροφή στη Μάνη» της Ελένης Τζικάκου ,των εκδόσεων «ΑΔΟΥΛΩΤΗ ΜΑΝΗ» συμπεριλαμβάνει, όπως η ίδια αναφέρει-στον πρόλογο του βιβλίου – φαγητά με ιστορία και ιστορίες με φαγητά. Καταφέρνει μέσα από τις σελίδες του , να αποδείξει και να αναδείξει ότι η μανιάτικη κουζίνα είναι ένα πολύ σημαντικό πολιτιστικό δημιούργημα που αξίζει να μην το ξεχνάμε. Διακρίνει εύκολα κανείς στοιχεία λαογραφίας σχετικά με τον υλικό και πνευματικό βίο των ηρώων της καθημερινότητας που με τόσο ταπεινά υλικά κατόρθωσαν να δημιουργήσουν μία αυθεντική κουζίνα με απίθανες γεύσεις και συνδυασμούς.

Όσοι από εμάς λοιπόν, μεγαλώσαμε με αυτές τις γεύσεις και τις παραδόσεις, που είχαμε την τύχη να μαζέψουμε μηλόσπακες (φασκόμηλο)και αρωματικά βότανα ,για να καπνίσουμε τα σύγκλινα και τα λουκάνικά μας με γιαγιάδες και μανάδες ,που είδαμε να φουρνίζονται τα χριστόψωμα ,που πλάσαμε τηγανίδες στο σοφρά, ακούσαμε για καλλικαντζάρους στη φωτογανιά, νοσταλγούμε τις άγιες μέρες των Χριστουγέννων .

ΚΑΛΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ!!!

Σαν Σήμερα